Grupo Clarin – Khi gã khổng lồ truyền thông tạo ra bước ngoặt lịch sử Argentina

Cuốn sách này khảo sát Grupo Clarín, một tập đoàn liên phương tiện quan trọng nhất của Argentina, thông qua một hành trình toàn diện xuyên suốt các khía cạnh lịch sử, chính trị, kinh tế, công nghệ và văn hóa của nó. Grupo Clarín thống trị truyền thông và viễn thông ở Argentina. Tập đoàn này nổi bật với cương vị là đơn vị duy nhất có dấu ấn trải dài trên truyền hình phát sóng, truyền hình trả tiền, đài phát thanh, báo, tạp chí, sản xuất giấy, kết nối băng thông rộng và các phân khúc thị trường viễn thông cố định và di động, luôn ở vị trí hàng đầu trong tất cả các lĩnh vực. Đáng chú ý, nó dẫn đầu không chỉ về phạm vi cung cấp sản phẩm và dịch vụ mà còn về doanh thu, lãnh thổ phủ sóng, và tác động đến khán giả và người dùng. 

Trong thời gian 75 năm, từ khi Roberto Noble thành lập tờ báo Clarín vào năm 1945 cho đến ngày nay, công ty đã trở thành một tập đoàn dẫn đầu trong hệ thống sản xuất tin tức, giải trí và truyền thông của Argentina tác động đến việc hoạch định và điều chỉnh chính sách truyền thông và ngành công nghiệp văn hóa. Do tầm quan trọng của mình, Clarín trở thành đối tượng nghiên cứu trong loạt nghiên cứu Những gã khổng lồ truyền thông toàn cầu (Global Media Giants-GMG) với cách tiếp cận kinh tế chính trị và cho phép phân tích đa chiều.

Cuốn sách được rút ra từ sự kết hợp các kỹ thuật thu thập dữ liệu và xem xét nghiên cứu trước đây về Grupo Clarín, các chính sách truyền thông ở Argentina và khu vực Mỹ Latinh và các tài liệu ánh xạ các chu kỳ chính trị với nền kinh tế của đất nước này. Các nguồn tài liệu cũng bao gồm các báo cáo hoạt động hàng năm của tập đoàn, các báo cáo và số liệu thống kê khác của tập đoàn do các cơ quan nhà nước ban hành. Nhóm nguồn thứ ba bao gồm các cuộc phỏng vấn với các giám đốc điều hành của Tập đoàn, với các nhà báo và các chuyên gia khác đã làm việc tại Grupo Clarín trong suốt quá trình tồn tại của Tập đoàn, cùng các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu về tập đoàn.

Sự tăng trưởng của tập đoàn kinh doanh mà ngày nay là Grupo Clarín bắt đầu từ những năm 1970, khi tờ báo Clarín bắt đầu quá trình mở rộng theo chiều dọc. Điểm khởi đầu là việc thành lập hãng thông tấn xã Diarios y Noticias (DyN) – chấm dứt hoạt động vào năm 2017 – và thiết lập mối quan hệ đối tác với chính phủ Argentina – ngay giữa chế độ nhà nước độc tài quân sự – và cùng với hai công ty báo chí khác điều hành một nhà máy giấy cung cấp giấy cho tất cả các tờ báo trong nước gọi là Papel Prensa. Vào những năm 1980, Tập đoàn này đã đa dạng hóa, lần đầu bước vào ngành công nghiệp phát thanh và sau đó là truyền hình miễn phí. Trong những năm 1990, tập đoàn đã triển khai mở rộng cung cấp dịch vụ truyền hình trả tiền và internet, đồng thời hợp tác với các công ty sản xuất nội dung, thực hiện bước đột phá vào thị trường điện thoại di động. Đó là thập kỷ ra mắt chính thức của Grupo Clarín với tư cách một tập đoàn đa phương tiện. Trong thập kỷ đầu tiên của thế kỷ 21, tập đoàn đã củng cố vị thế của mình trong việc cung cấp các dịch vụ cáp và internet, đặt niềm tin vào việc số hóa tín hiệu của mình. Năm 2016, Grupo Clarín tham gia thị trường truyền thông di động và dẫn đầu trong cả thị trường truyền thông di động và kết nối băng thông rộng bằng một loạt các hoạt động: mua lại Nextel, sáp nhập Cablevisión (nhà điều hành truyền hình cáp) và Telecom Argentina.

Quá trình hợp nhất này được diễn ra trong các giai đoạn khác nhau của lịch sử Argentina với các chính quyền khác nhau nhưng có điểm chung là đều đưa ra các chính sách để ủng hộ sự phát triển của Grupo Clarín. 

Sức mạnh chính của Grupo Clarín chính là năng lực đối phó với sự thăng trầm của chính trị và duy trì sự đe dọa – lúc thì ngầm ẩn, khi thì lộ liễu – sẵn sàng xung đột với bất kỳ cái gì hoặc bất kỳ ai ngáng đường kế hoạch của nó. Năng lực đó hiện rõ trong hồ sơ văn hóa của tập đoàn, được định nghĩa là đa mục tiêu và đa giai cấp, mặc dù tư duy tích lũy kinh tế và sự tìm kiếm tính hợp pháp về mặt chính trị của nó sau này đã chiếm ưu thế so với đề xuất giá trị văn hóa của nó. 

Nói chung, bằng sự nhạy bén tương thích với các nhóm lãnh đạo khác nhau theo các thời kỳ, có thể nói rằng đến năm 2008 thì tập đoàn luôn được chính phủ hồi đáp lại các yêu cầu. Tuy nhiên, mối quan hệ này đã có bước ngoặt dưới hai nhiệm kỳ của Cristina Fernández de Kirchner (2007–2015). Hai bên đã xảy ra mâu thuẫn trong quá trình ban hành Luật Dịch vụ truyền thông nghe nhìn năm 2009. Sau đó, với việc Mauricio Macri lên giữ chức tổng thống vào tháng 12 năm 2015, Grupo Clarín đã tìm được hỗ trợ đáng kể, với các quy định cho phép tập đoàn mở rộng trong lĩnh vực viễn thông và đạt được những quy mô phi thường, vị thế thậm chí vượt qua các tập đoàn lớn mạnh khác ở tầm khu vực Mỹ Latinh. Vị trí thống trị của nó trong lĩnh vực mạng viễn thông đã mang lại cho nó sức mạnh kinh tế và hình thành thế độc tôn của tập đoàn trong thời đại của truyền thông hội tụ.

Một số nghiên cứu đã tập trung vào khảo sát sự phát triển của Grupo Clarín, cũng như ảnh hưởng của Giám đốc điều hành huyền thoại và cổ đông chính của nó, Hector Magnetto, người đã lãnh đạo Tập đoàn phát triển trong bốn thập kỷ. Trong số các nghiên cứu quan trọng về các yếu tố kinh tế và chính trị của Grupo Clarín, Sivak (2013 và 2015), Mochkofsky (2011) và Ramos (1993) đều đã khám phá sự thiết lập nó như một tập đoàn truyền thông đa phương tiện. Hai luận án tiến sĩ của Borrelli (2011) và Levín (2009) cũng rất đáng chú ý, cả hai đều tập trung vào chế độ độc tài cuối cùng, luận án của Borrelli phân tích quan điểm của tờ báo Clarín về chính sách kinh tế trong thời kỳ đó và luận án của Levín thì đề cập đến các tranh vẽ hài hước của nó.

Ngoài ra, có những cuốn sách miêu tả tiếng nói chính thức của Tập đoàn và tập trung vào nhân vật Magnetto (López, 2008 và Magnetto, 2017), cũng như tiểu sử phi chính thức về Ernestina Herrera de Noble, góa phụ của người sáng lập tờ báo Clarín (Llonto, 2003).

Tương tự, một số tài liệu nghiên cứu về chính sách truyền thông và cơ cấu các ngành công nghiệp văn hóa ở Argentina và Mỹ Latinh cũng đã nghiên cứu quá trình hợp nhất của Grupo Clarín (Al-bornoz, 2000; Getino, 2008; Becerra và Mastrini, 2009, 2017; Mastrini, 2009; Mastrini và Becerra, 2006, 2017; cùng những người khác). Thừa nhận những nguồn vừa kể trên, cuốn sách này có đóng góp đặc biệt bằng cách đề cập đến Grupo Clarín từ góc độ kinh tế chính trị của truyền thông, liên kết các khía cạnh chính trị, kinh tế và văn hóa của nó, đồng thời xem xét những tác động bởi thay đổi về công nghệ. Kinh tế chính trị của truyền thông phân tích những thay đổi trong chuỗi giá trị của các ngành công nghiệp văn hóa, tác động của chúng đến các mô hình kinh doanh và những chuyển đổi về chính sách, quy định; do đó, nó cung cấp các công cụ để hiểu mối quan hệ của hệ thống truyền thông với xã hội và quyền lực (Zallo, 2011).

Là một tập đoàn lớn, Grupo Clarín có khả năng thúc đẩy cả nền kinh tế lẫn các cấu trúc mang tính biểu tượng của xã hội, và vì lý do đó, tập đoàn trở thành một trường hợp nghiên cứu bởi khả năng tác động mạnh mẽ đến quá trình hoạch định chính sách cho lĩnh vực truyền thông trên toàn quốc.

Một đặc điểm khác biệt của Grupo Clarín so với các gã khổng lồ khác trong khu vực như Televisa ở Mexico là chủ sở hữu của nó không có đảng phái chính trị trực tiếp hoặc sự tham gia vào Quốc hội để tác động đến việc hoạch định chính sách trong lĩnh vực này. Về mặt đó, sự năng động của Tập đoàn giống với Grupo Globo ở Brazil hơn, nơi các chủ sở hữu của họ đã cố gắng tạo mối quan hệ mật thiết với hầu hết các chính phủ.

Một điểm khác biệt nữa của Clarín so với cả Televisa và Globo, là tốc độ và sự quyết liệt mà nó đã cố gắng vượt qua các trở ngại về quy định, kinh tế và thị trường để trở thành nhóm thống trị trong lĩnh vực truyền thông in ấn, phát thanh và truyền hình, truyền hình trả tiền và viễn thông.

Đặc điểm đặc biệt thứ ba khiến nó khác biệt với các tập đoàn lớn khác trong khu vực là thành phần cổ đông. Mặc dù Grupo Clarín vẫn duy trì những đặc điểm của một tập đoàn kinh doanh do gia đình điều hành điển hình của các tập đoàn Mỹ Latinh, thay vì đi theo đường kế thừa theo mô hình phụ hệ sau cái chết của ông Noble, người sáng lập tờ báo, người kế thừa lại là người vợ góa của ông, Ernestina Herrera, rồi tới các con của cô, Marcela và Felipe. Một điều đáng chú ý nữa là việc một người không có quan hệ huyết thống với gia đình, ông Magnetto, lại lãnh đạo việc quản lý công ty, cả ở cấp điều hành và cấp cổ đông.

Các tác giả khác nhau đã nhấn mạnh rằng những thay đổi công nghệ trong truyền thông cần được xem xét trong bối cảnh mạng lưới các mối quan hệ văn hóa và xã hội gắn liền với một cấu trúc quyền lực nhất định (Williams, 1992; Castells, 2009; Zallo, 2011). Do đó, trước những thay đổi chính trị, gián đoạn công nghệ và những thách thức do các công ty toàn cầu đặt ra đối với các mô hình kinh doanh truyền thông truyền thống, nghiên cứu điển hình với trường hợp của Grupo Clarín cũng phù hợp để hiểu các chiến lược được triển khai trong kịch bản hội tụ kỹ thuật số và cách thức hoạt động của các công ty đó ảnh hưởng đến xã hội như thế nào. 

Cuốn sách bao gồm bốn chương. Tiếp theo phần giới thiệu này, chương đầu tiên bao gồm một chuyến tham quan lịch sử qua các khía cạnh chính của sự phát triển kinh tế và chính trị của Argentina, cũng như động lực can thiệp của nhà nước trên các phương tiện truyền thông, như một cách tiếp cận lịch sử của Grupo Clarín.

Chương thứ hai đề cập đến khía cạnh chính trị, thể hiện một sợi dây xuyên suốt khả năng của Tập đoàn trong việc kết nối các hành động với các chính phủ ở các giai đoạn khác nhau (cả dân sự và độc tài quân sự), đồng thời dựa vào các khía cạnh kinh tế để giúp hoạt động kinh doanh của chính tập đoàn phát triển mạnh. Nó cũng giải thích làm thế nào mà trong 20 năm qua Tập đoàn đã áp dụng các quan điểm thoải mái và tích cực hơn để đương đầu với những trở ngại của chính phủ vốn tạo điều kiện cho động lực mở rộng của tập đoàn. Tuyến hành động này gây ra hậu quả về việc sản xuất báo chí và nội dung văn hóa phải phụ thuộc vào một dự án mở rộng của Grupo Clarín với tư cách là một tập đoàn.

Chương thứ ba đi sâu vào hồ sơ kinh tế của Tập đoàn, xem xét cơ cấu kinh doanh, ngành nghề kinh doanh và hành trình trải qua bốn thời điểm mở rộng minh họa chiến lược dựa vào nợ nần và tái đầu tư trong lĩnh vực truyền thông: 1945–1988, giai đoạn truyền thông đơn phương tiện mở rộng; 1989–2006, giai đoạn đa phương tiện; 2007– 2015, đặt cược vào cơ sở hạ tầng và số hóa; và 2016–2020, hội tụ đầy đủ. Giai đoạn mới nhất, được đánh dấu bằng việc sáp nhập Cablevisión-Telecom, hoàn toàn giải thích được vai trò trung tâm của các mạng lưới trong chiến lược tăng trưởng của Tập đoàn.

Chương thứ tư đi sâu vào dự án văn hóa của Tập đoàn, bao gồm năm hồ sơ. Từ năm 1945 đến năm 1969, dưới sự lãnh đạo của Noble, các nguyên tắc của tờ báo hướng đến một nền văn hóa đại chúng và linh hoạt đã mang lại doanh số bán hàng tăng đều đặn. Từ năm 1969 đến năm 1982, ý tưởng về văn hóa của Rogelio Frigerio đã chiếm ưu thế, cùng với tầm nhìn địa chính trị rộng lớn hơn của nhà lãnh đạo này. Từ năm 1982 đến năm 2001, khái niệm văn hóa phụ thuộc vào các tiêu chí kinh doanh và sự hợp nhất của một nhóm đa mục tiêu về văn hóa đã chiếm ưu thế. Từ năm 2001 đến năm 2009, Grupo Clarín tập trung vào việc tái thiết các nguồn tài chính bị thiệt hại và hồ sơ văn hóa giai đoạn này gắn chặt hơn với chương trình nghị sự quốc gia. Cuối cùng, trong những năm gần đây và do sự đối đầu gay gắt với hai nhiệm kỳ của Cristina Fernández de Kirchner, đối tượng mục tiêu đã thay đổi, với các cách tiếp cận văn hóa được định hình bởi một thành kiến ý thức hệ rõ rệt hơn. Mẫu số chung xuyên suốt các giai đoạn này là sự tập trung vào lượng lớn khán thính giả.

Tiếp theo bốn chương, phần Kết luận ở cuối cuốn sách bao gồm một số suy nghĩ cuối cùng về sự phát triển của Grupo Clarín trong lịch sử 75 năm của nó và giải quyết các câu hỏi tiềm ẩn về tương lai của nó.

Tài liệu tham khảo 

1. Albornoz, Luis (Coord.) (2000). Al fin solos. La nueva televisión del Mercosur. Buenos Aires, Argentina: Editorial CiccusLa Crujía. 
2. Becerra, Martín and Guillermo Mastrini (2009). Los dueños de la palabra: acceso, estructura y concentración de los medios en la América latina del siglo XXI. Buenos Aires: Prometeo Libros. 
3. Becerra, Martín and Guillermo Mastrini (2017). La concentración infocomunicacional en América Latina (2000–2015). Nuevos medios y tecnologías, menos actores. Bernal: UNQ -OBSERVACION. 
4. Borrelli, Marcelo (2011). El diario Clarín frente a la política económica de Martínez de Hoz (1976–1981), mimeo, doctoral thesis presented in the PhD of the Social Science Department of the UBA.
5. Castells, Manuel (2009). “La comunicación en la era digital”, in Comunicación y Poder (pp. 87–189). Madrid: Alianza Editorial. 
6. Getino, Octavio (2008). La capital de la cultura. Las industrias culturales en la Argentina. Buenos Aires: Editorial Ciccus.
7. Levín, Florencia (2009). La realidad al cuadrado: Representaciones sobre lo político en el humor gráfico del diario Clarín (1973– 1983). Thesis to opt for the degree of PhD in History. Philosophy Department, Universidad de Buenos Aires. http:// repositorio.flo.uba.ar/handle/ flodigital/1408 
8. Llonto, Pablo (2003). La noble Ernestina. Buenos Aires: Punto de encuentro. López, José (2008). El hombre de Clarín. Vida pública y privada de Héctor Magnetto. Buenos Aires: Sudamericana. 
9. Magnetto, Héctor (2017). Así lo viví. El poder, los medios y la política en Argen- tina. Buenos Aires: Planeta. 
10. Mastrini, Guillermo (ed.) (2009). Mucho ruido, pocas leyes: economía y políti- cas de comunicación en la Argentina. Buenos Aires: La Crujía. 
11. Mastrini, Guillermo and Martín Becerra (2006). Periodistas y Magnates. Estructura y concentración de las industrias culturales en América Latina. Buenos Aires: Prometeo Libros. 
12. Mastrini, Guillermo and Martín Becerra (eds.) (2017). Medios en guerra: bal- ance, crítica y desguace de las políticas de comunicación 2003–2016. Buenos Aires: Biblos. 
13. Mochkofsky, Graciela (2011). Pecado original. Clarín, los Kirchner y la lucha por el poder. Buenos Aires: Planeta. 
14. Ramos, Julio (1993). Los cerrojos de la prensa. Buenos Aires: Editorial Amfn. Sivak, Martín (2013). Clarín. Una historia. Buenos Aires: Planeta. 
15. Sivak, Martín (2015). Clarín. La era Magnetto. Buenos Aires: Planeta. Williams, Raymond (ed.) (1992). “Tecnologías de la información e ininstituciones sociales”, in Historia de la comunicación (pp. 182–210). Barcelona: editorial Bosch. 
16. Zallo, Ramón (2011). “Retos actuales de la economía crítica de la comunicación y la cultura”, in Albornoz, L. (comp.). Poder, Medios, Cultura. Una mirada crítica desde la economía política de la comunicación (pp. 17–60). Buenos Aires: Paidós.