Xuất bản: “Sân khấu khủng bố – Âm nhạc và chủ nghĩa phân biệt chủng tộc” của John Hutnyk

Chúng ta đã quen với việc chứng kiến bạo lực dưới dạng hình ảnh. Nó đến từ màn hình, qua tai nghe, trong lời bài hát, những đoạn clip ngắn, những dòng tít gây sốc — và rồi tan biến nhanh chóng như thể chưa từng hiện diện. Nhưng điều gì xảy ra khi chính những hình ảnh ấy không chỉ phản ánh thực tại, mà tham gia vào việc nhào nặn nên nó? Khi âm nhạc, truyền thông và các biểu tượng văn hóa bị huy động để định hình kẻ thù, khuôn đúc nỗi sợ, và duy trì một trật tự chính trị vô hình?

John Hutnyk, trong Sân khấu khủng bố, không đi tìm thủ phạm cho các vụ tấn công, không tái dựng hiện trường khủng bố, cũng không viết lại những hồ sơ chính trị quốc tế. Ông làm một việc khác: ông lật lại hậu cảnh của những hình ảnh mà ta tưởng đã “xem hiểu”, những âm thanh mà ta tưởng là “vô hại”, những bản tin mà ta tưởng chỉ là “truyền đạt sự thật”. Bằng giọng văn sắc lạnh nhưng không lên gân, bằng chất liệu là văn hóa đại chúng, Hutnyk phơi bày một thế giới nơi chính trị không còn cần phải tuyên bố, vì nó đã được phối âm, dựng hình, và phát sóng hàng giờ mỗi ngày.

Cuốn sách bắt đầu từ một hình ảnh ám ảnh: chiếc xe buýt hai tầng bị phá hủy trong vụ đánh bom London năm 2005, bên hông vẫn còn nguyên dòng quảng cáo cho một bộ phim kinh dị sắp chiếu: “Hoàn toàn khủng bố, táo bạo và rực rỡ.” Hình ảnh ấy – một sự trùng hợp rợn người – trở thành khởi điểm cho một hành trình phân tích không khoan nhượng về cách mà khủng bố, âm nhạc, và chủ nghĩa phân biệt chủng tộc bị sân khấu hóa trong thời đại truyền thông toàn trị. Hutnyk không chỉ dừng lại ở hiện tượng; ông lật tẩy cả cấu trúc của những hình ảnh ấy: Ai là đạo diễn? Ai viết kịch bản? Và tại sao những “người khác” – người Hồi giáo, người da màu, người di dân – luôn bị đẩy vào vai diễn “kẻ đe dọa”?

Điều đáng sợ không phải là hình ảnh bạo lực, mà là sự lặp lại của những hình ảnh ấy đến mức trở thành nền — thành nhạc nền, thành meme, thành điều mà ta lướt qua khi chờ xe buýt hay mở một playlist trên Spotify. Âm nhạc, tưởng như là nơi trú ẩn cuối cùng của tự do biểu đạt, trong phân tích của Hutnyk, lại trở thành một công cụ hai mặt: vừa là phương tiện phản kháng, vừa bị đồng hóa vào guồng máy kiểm soát. Một đoạn rap có thể bị gọi là “ca từ cảm tử”. Một MV có thể bị gỡ bỏ vì “kích động”. Một nghệ sĩ có thể bị biến thành biểu tượng – rồi bị đạp đổ bởi chính hệ thống đã tôn vinh họ.

Nhưng Sân khấu khủng bố không chỉ là một bản cáo trạng. Đó là một lời mời bước vào vùng nhiễu — nơi mọi thứ đều có thể là biểu tượng, nơi mọi lời giải thích đều khả nghi, và nơi mà điều quan trọng không phải là “Bằng chứng đâu?” mà là “Vì sao ta lại tin vào điều này?”. Hutnyk lật lại cả cách các nhà lý luận lừng danh như Žižek, Spivak, Derrida tiếp cận chiến tranh và khủng bố, chỉ ra sự im lặng lạ lùng trong những khái niệm tưởng chừng sắc bén. Ông không bài bác, mà đặt họ trở lại chính giữa cuộc sân khấu hóa mà họ cũng không thể thoát ra hoàn toàn.

Điểm đặc biệt của cuốn sách là cách nó kết nối lý thuyết với văn hóa đại chúng mà không hạ thấp cả hai. Những gì tưởng như là chi tiết “trôi” – như nhạc nền trong các buổi thẩm vấn ở Guantánamo, hay mặt nạ trong một đoạn quảng cáo pop – đều được Hutnyk đưa trở lại bối cảnh, khiến người đọc không thể tiếp tục xem đó là những ngẫu nhiên. Tất cả đều là dấu vết – của một cuộc chiến không cần tuyên bố, chỉ cần thao túng ký ức tập thể.

Cuốn sách này không dễ đọc nếu bạn tìm kiếm những kết luận đơn giản. Nó không cung cấp hệ quy chiếu ổn định, mà mời bạn đặt lại cả những công cụ nhận thức mình đang dùng. Nó đẩy bạn vào vùng nhiễu – rồi yêu cầu bạn học cách lắng nghe. Không chỉ lắng nghe lời nói, mà cả những khoảng lặng. Không chỉ nghe âm nhạc, mà cả những thứ đang bị gắn nhãn “ồn”. Sân khấu khủng bố là văn bản cho thời đại mà việc giữ im lặng cũng đã trở thành hành động có tính chính trị. Đọc nó, không phải để “biết thêm về chiến tranh” — mà để nhận ra ta đã vô thức đứng trên sân khấu ấy từ lâu, dưới ánh đèn không phải của sân khấu nghệ thuật, mà của các thiết bị ghi hình an ninh, của truyền thông toàn trị, và của một thứ quyền lực mềm đã thôi dùng súng, vì biết rằng hình ảnh và âm thanh đủ sức khiến ta ngoan ngoãn.